Over een unieke 21ste eeuwse schoolleidersopleiding

De 27 schoolleiders van de openbare basisscholen van WereldKidz hebben met elkaar een unieke opleiding op maat gevolgd. Uniek, omdat deze hele schoolleidersopleiding was gebaseerd op hun eigen inbreng, onderlinge uitwisseling van kennis en ervaring en het verkrijgen van inspiratie door middel van gastsprekers. Een nieuw concept dat werkte en valt onder het ‘ informele leren’ volgens het schoolleidersregister. De Inspectie van het Onderwijs vindt dat het onderwijskundig leiderschap op de WereldKidzscholen merkbaar is versterkt.

Tekst: Lucy Beker


Anneke de Gier, schoolleider WereldKidz Meander

Maar niet alleen de inspectie, ook het bestuur en de schoolleiders zelf kijken met veel voldoening terug op deze zelfgeorganiseerde, interne schoolleidersopleiding van anderhalf jaar. Alle schoolleiders zijn nu ook geregistreerd. ‘Maar dat was voor ons zeker niet het belangrijkste doel’, zegt Lotteke de Kruijff, directeur onderwijs bij WereldKidz, het bestuur van de openbare basisscholen in Rijn- en Heuvelland. ‘Het ging ons erom dat de deelnemers op een 21e-eeuwse manier met elkaar zouden werken aan persoonlijke ontwikkeling en schoolontwikkeling.’

Dat is gelukt, zo blijkt uit de reacties van de deelnemers. Veel van hen waren startende schoolleiders, anderen hadden al eerder een schoolleidersopleiding gevolgd, zoals Anneke de Gier, schoolleider op WereldKidz De Meander in Leersum. Zij zegt: ‘Deze interne opleiding voegde veel toe, juist omdat we het samen met collega’s deden. De hele opzet was zo anders, dat het in het begin even zoeken was. Het was echt niet de bedoeling dat we gingen zitten en luisteren naar een docent. Integendeel. Van ons werd een actieve, lerende houding verwacht. We gingen niet alleen kennis ophalen, maar ook kennis brengen en delen. En omdat we allemaal collega’s zijn bij hetzelfde bestuur met dezelfde onderwijsvisie, paste alles wat we samen leerden direct bij onze eigen schoolpraktijk.’

Samenwerkende schoolleiders

De interne opleiding was opgezet na de invoering van een nieuwe directiestructuur op alle scholen van WereldKidz. Er kwamen clusterdirecteuren die ieder verantwoordelijk zijn voor meerdere basisscholen, terwijl op elke school een schoolleider werd aangesteld. ‘Daardoor hadden we ineens veel nieuwe, startende schoolleiders’, zegt De Kruijff. ‘Onder hen veel leraren die een andere rol kregen. Natuurlijk hadden we voor een bestaande schoolleidersopleiding kunnen kiezen, maar nu we zoveel kandidaten in één keer hadden, wilden we dat de opleiding helemaal in het teken stond van onze eigen visie op onderwijs en onze eigen opvattingen over 21e-eeuws leren. Voor ons is samen leren en samen ontwikkelen heel belangrijk. Wij zien dat samenwerkende schoolleiders ook binding creëren in hun team. ’
Het was wel een avontuur om zo’n eigen schoolleidersopleiding op poten te zetten. Daarvoor zocht het schoolbestuur externe opleiders met ervaring bij bestaande opleidingen, om met hen te verkennen wat er gewenst en mogelijk was. Vier experts pakten de handschoen op. Dat waren Henny Molenaar van NSO-CNA Leiderschapsacademie, Jolijn Slingerland van de Marnix Academie en de zelfstandige trainer-adviseurs Juul Velvis en Henk de Jonghe. Zij kenden elkaar aanvankelijk niet, maar gingen samen, met twee clusterdirecteuren van WereldKidz, hard aan de slag.

Leerlijnen en speerpunten

De opleiding onder het motto ‘Samen lerend leiderschap in de 21e eeuw’ bestond uit drie leerlijnen: schoolontwikkeling, persoonlijke ontwikkeling en een kennislijn. De basis van de leerlijnen werd gevormd door de drie strategische speerpunten van WereldKidz: 21e-eeuwse vaardigheden, talentontwikkeling en ouderbetrokkenheid. Het uiteindelijke doel: op alle scholen wordt gewerkt vanuit een gezamenlijke visie en alle speerpunten moeten zichtbaar en voelbaar zijn in alle scholen. Elke school heeft daarbij eigen accenten, gekoppeld aan de leerlingpopulatie en context van de school.
De begeleiders leggen uit: de leerlijnen en de speerpunten van Wereldkidz vormden de uitgangspunten van de opleiding. Die hebben we vervolgens getoetst aan de bestaande domeinen en competenties voor schoolleiders. Onze rol was om het samenwerkend en onderzoekend leren naar vorm en inhoud congruent te laten zijn. Teach as you preach.
Er werd intensief gewerkt in groepen van 7 schoolleiders en een procesbegeleider: de expeditieteams. ‘Die teams waren zodanig samengesteld dat we niet bij schoolleiders uit ons eigen cluster zaten’, vertelt deelnemer Ingrid Waltjen, schoolleider van Jenaplanschool WereldKidz ’t Spoor in Zeist. ‘We begonnen dus met mensen die we eigenlijk niet kenden. Maar het mooie was dat iedereen bereid was zich open te stellen en zich kwetsbaar op te stellen. Daardoor hebben we elkaar echt goed leren kennen. Dat is heel fijn in de dagelijkse praktijk, we weten nu waar iedereen mee bezig is, kennen elkaars sterke punten en weten elkaar voortaan te vinden’.

Eigen invulling

De expeditieteams, die elke drie weken bij elkaar kwamen, zorgden zelf voor het programma en de invulling van de leerbijeenkomsten. ‘We konden zelf casussen indienen, die later ook met behulp van acteurs werden nagespeeld. Bijvoorbeeld gesprekken voeren met ouders of personeel. Zo werd het heel concreet’, legt Ingrid Waltjen uit. De deelnemers namen ook allemaal een eigen schoolontwikkelvraag mee. ‘Die vragen hebben we met elkaar behandeld, wat heel fijn was, want je kon alles wat je leerde, meteen gebruiken in de eigen schoolpraktijk. Het waren heel inspirerende bijeenkomsten.

Ingrid Waltjen, schoolleider WereldKidz ‘t Spoor

Daarnaast was er vijf keer een tweedaagse waarbij ook de clusterdirecteuren en het bestuur vaak aanwezig waren. Op die tweedaagse gingen de deelnemers met een externe expert echt de diepte in over één onderwerp. Zo was er bijvoorbeeld een tweedaagse over de ontwikkeling van een professionele identiteit met Manon Ruijters, hoogleraar Leren, Ontwikkelen en Gedragsverandering aan de Vrije Universiteit Amsterdam. De tweedaagse bijeenkomsten waren zo succesvol, dat de schoolleiders en directeuren er na de opleiding graag mee door willen gaan.

Aan het eind van de opleiding deden alle schoolleiders bij een geaccrediteerde, externe schoolleidersopleiding een assessment om zich officieel te registreren. Toen bleek dat ze in deze maatwerkopleiding veel hadden opgestoken, want alle 27 deelnemers behaalden probleemloos hun registratie.

‘ Binnen WereldKidz gaan we zeker door met het samen op een informele leren’ , vertelt De Kruijff. ‘ Het geeft veel energie en heeft een positief effect op zowel de ontwikkeling van de individuele schoolleider als de ontwikkeling van ons onderwijs. En dat is prachtig om te zien.’